Psychische problemen & LVB: Diagnostiek
In dit bronnenoverzicht bundelen we bronnen die binnen de GGZ gebruikt kunnen worden voor het herkennen van, en aansluiten op een LVB en in de LVB-zorg voor signalering, diagnostiek en behandeling van psychische problemen.
Diagnostisch onderzoek
Goede behandeling van psychische stoornissen begint bij goede diagnostiek. Daarbij is het belangrijk dat de diagnostiek zich niet alleen richt op classificeren op basis van de DSM-5-TR (het labelen van gedrag). Er moet ook, of vooral ook, aandacht zijn voor de mogelijke verklaringen, oorzaken en instandhoudende factoren. Goede diagnostiek is gericht op beeldvorming van psychische problemen.
Het afnemen van een hetero-anamnese, observatie, context-/milieuonderzoek en niveau van premorbide functioneren zijn belangrijke aspecten in het diagnostische proces. Het is (daarnaast) belangrijk aandacht te hebben voor co-morbide somatische problemen, inclusief genetische afwijkingen die relatief vaak voorkomen bij deze doelgroep. Voor diagnostiek en goede behandeling is het betrekken van een psychiater, liefst met ervaring en expertise van de doelgroep, wenselijk.
Diagnostiek van psychische problemen in het algemeen
Diagnostic Manual–Intellectual Disability 2 (DM-ID-2): A Textbook of Diagnosis of Mental Disorders in Persons with Intellectual Disability – te bestellen. To download Chapter 1 for free, click here.
Deze Engelstalige publicatie uit 2017 beschrijft o.a. de kenmerken van verschillende psychische stoornissen en hoe die zich kunnen uiten bij mensen met een verstandelijke beperking. Het is gebaseerd op de DSM-5-TR. Let op: dit gaat niet alleen over LVB, maar ook over lagere niveaus van verstandelijk functioneren.
In dit Engelstalige artikel wordt ingegaan op de ontwikkeling van een richtlijn voor psychiaters die werken met patiënten met een laag IQ. Het artikel is deels te lezen via deze link. Het volledige artikel kan besteld worden.
Bij vastgelopen situaties, waarbij sprake is van ernstig probleemgedrag, waaronder psychische problemen, zet het CCE tijdens consultaties externe deskundigen in om nieuw perspectief te bieden. Op deze pagina staan casussen over verschillende probleemgebieden, waaronder psychische stoornissen/problematiek, veelal in combinatie met een verstandelijke beperking. Elke casus wordt systematisch geanalyseerd: wat was het probleem en hoe werd dat probleem aangepakt? Een direct betrokkene vertelt over de probleemsituatie, de interventies, de resultaten en de geleerde lessen.
Naast de uitgewerkte casussen, heeft het CCE ook verschillende video’s waarin deskundigen praktijkverhalen delen over thema’s rondom probleemgedrag.
Diagnostisch onderzoek bij iemand met een (mogelijke) LVB
Artikel: Diagnostiek van psychiatrische stoornissen bij mensen met een (zeer) lichte verstandelijke beperking (Wieland et al. (2014), Tijdschrift voor Psychiatrie, 56(7), 463-470)
Dit artikel beschrijft aandachtspunten in de diagnostiek en differentiaaldiagnostiek van psychiatrische stoornissen bij mensen met zwakbegaafdheid of een lichte verstandelijke beperking.
Handreiking zelfrapportage LVB
Om werkelijk zicht te krijgen op wat iemand denkt, vindt, voelt of kan, is de eigen inbreng van die persoon in het (diagnostische) onderzoek onmisbaar.
Als er bij iemand sprake is van een LVB, volstaat een ‘standaard’ (diagnostisch) instrument, zoals een test of een vragenlijst, en/of een ‘standaard’ afname meestal niet. Die sluiten vaak onvoldoende aan op bepaalde specifieke ‘kenmerken’ van de LVB. Voor een waardevolle inbreng zijn dan aanpassingen nodig die daar rekening mee houden. Deze handreiking beschrijft welke dat zijn en hoe die gerealiseerd kunnen worden.
In het overzichtsartikel Leidraad genetisch testen in de psychiatrie (2022) wordt een overzicht gegeven van literatuur en (inter)nationale richtlijnen op het gebied van genetische testen bij psychiatrische patiënten, en presenteert het een handreiking voor de klinische praktijk.
Op deze website wordt uiteengezet waar allemaal rekening mee gehouden moet worden als er diagnostisch onderzoek wordt gedaan (naar o.a. psychische problemen) bij mensen met een (L)VB.
Jongeren van 16-25 jaar die het lastig vinden om te praten over hun psychische problemen, kunnen UP! de bodymap tool gebruiken. De bodymap is een tekening van een lijf waarop jongeren iconen, tekst en foto’s kunnen laten zien wat hen bezighoudt en wat ze voelen in hun lichaam en hoofd. Een chatrobot leidt hen door de verschillende stappen heen. Daarna is de bodymap te printen en mee te nemen naar de behandelaar om met deze te bespreken.
Diagnostische instrumenten voor iemand met een LVB
Onderstaande bronnen geven een overzicht van diagnostische instrumenten die specifiek ontwikkeld zijn voor afname bij mensen met een LVB of die bij deze doelgroep kunnen worden ingezet om zicht te krijgen op verschillende functiegebieden.
Handboek psychodiagnostiek en beperkte begaafdheid classificatie, test- en schaalgebruik – te bestellen
Dit handboek is uit 2014 maar nog steeds een standaardcompendium voor de gedragswetenschapper die diagnostiek verricht bij mensen met een verstandelijke beperking. De bruikbaarheid en toepasbaarheid van vele diagnostische instrumenten in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking worden in deze uitgave uitgebreid besproken.
Inventarisatie Diagnostiek bij LVB
Twee werkgroepen van de Task Force Licht Verstandelijk Beperkten (TF LVB) binnen de forensische zorg hebben in 2013 informatie verzameld over verschillende diagnostische en risicotaxatie-instrumenten in binnen- en buitenland die ingezet kunnen worden bij mensen met een LVB. Er wordt ook aandacht besteed aan diagnostische instrumenten voor psychische problemen.
Themapagina over Zwakbegaafdheid of een LVB op Psychiatrienet
Daarin vind je links naar o.a. relevante tijdschriften, boeken, organisaties, kwaliteitsstandaarden, opleidingen en cursussen.
